چاپ قلمکار
پارچه های قلمکار در گذشته کاربردهای فراوانی داشت :
بیشتر بزرگان و توانگران جامه هایی زیبا و فاخر از پارچه های قلمکار می پوشیدند که گاهی طلا و نقره هم دربافت آنها به کار می رفت . زین و یراق و آذینهای اسبها نیز از همان قلمکارها پرداخته می شد . خیمه و خرگاهها را هم از پارچه پرنقش و نگار می ساختند.
گاهی یک دیوار را سراسر از پارچه قلمکار می پوشاندند و یا از آن به عنوان پرده استفاده می کردند . در جشنها و مراسم مذهبی با قلمکار پر نقش و نگار ، طاق نصرت می ساختند و گاه گذرگاهها را با پارچه های قلمکار می پوشاندند . بر زیراندازهای قلمکار نماز می گذاشتند و جامهریهای نمازشان از بافته های قلمکار بود . پرده ها ، رومیزبها و بقچه های نو عروسان هم اغلب از پارچه های قلمکار بود که هنوز هم ، کم و بیش در بسیاری از خانه ها این بافته های زیبا یافت می شود .
قلمکار چیست؟
این هنر را برای این ((قلمکار)) می خوانند که در گذشته دور با قلم بر روی پارچه نقاشی می شده است . نقش زدن بر پارچه به وسیله قالب ، که امروز هم رایج است از همان زمان آغاز شد با وجود این نقش زنی با قلم ، به شیوه گذشته ، ناگهان متروک نشد ، اما چون کار با قلم بسیار وقت گیر و کم تولید است ، این شیوه به تدریج از رواج افتاد و نقش زدن با قالب جای آن را گرفت ، که هم تولید را سریعتر و بیشتر می کرد و هم نقشهای یکدست تری پدید می آورد . در نقش زنی با قلم ، محدودیتی در استفاده از انواع رنگ وجود نداشت ، در صورتی که در نقش زنی با فالب ، امکان استفاده از رنگها محدود بود .
ابزار کار در هر کارگاه تعدادی قالب چوبی حکاکی شده است و میز کوتاه مخصوص نقش زنی روی پارچه .
تاریخچه قلمکار
هنر ((قلمکار)) که هنوز در یکی دو شهر و شهرک ایران رواجی دارد ، بازمانده هنری است که در قرن دوازدهم هجری (دوره صفویه) به کمال رسید و تا پایان قرن سیزدهم و یکی دو دهه دیگر یکی از درخشانترین نمونه های هنر تزیینی سرزمین ما بود .
می توان فاصله اوایل قرن دهم تا سیزدهم هجری قمری را اوج تکامل نقش بر پارچه دانست دراین دوره اکثر مردم از اینگونه پارچه ها که به قلمکار معروف شده بود استفاده می کردند و از آن جهت تهیه انواع پوشاک و پرده و سفره و سجاده و غیره و خصوصاً به منظور تزئین مجالس سوگواری استفاده می نمودند و صادرات آن نیز رونق داشت .تحقیقاً نقوش این پارچه ها بیشتر عبارت بوده از نقوش اسلیمی و گل و بته و مناظر شکار و چوگان و داستانهای قرآنی و حماسی ایران که بعضی با قالب و برخی بصورت نقاشی بر روی پارچه انجام می گرفته است . تا اواخر قاجار بیشتر پرده ها و سجاده ها و روپوش تاقچه ها و وسایل حمام و بقچه و تمام این ها با دست نقاشی می شد . با گذشت زمان و نیاز فراوان به محصول بیشتر و ارزانتر ، کار با قلم از رواج افتاد و روش استفاده از قالبهای چوبی جای آن را گرفت .
در ایران شهرهای تبریز ، اصفهان ، رشت ، کاشان و مشهد پارچه هایی با تصاویر آدمی و بدست نقاشان معروف دوره صفوی تهیه می گردید . از اواخر قرن یازدهم بدلیل مشکلات اقتصادی ، مردم به پارچه های ارزان قیمتی نظیر قلمکار که خصوصاً در کاشان بافته می شد روی آوردند به مرور اصفهان مرکز رواج انواع پارچه های قلمکارشد . بازار قیصریه که پس از حمله مغول مرمت و بازسازی گردید به صورت مرکز تجمع هنرمندان و چیت سازان درآمد . در این زمان استفاده از قالب نیز برای نقش زدن بر پارچه رایج گردید
